Osmanlı kültür evrenine gösteri sanatlarından bir pencere …

Seagull Books tarafından yayımlanan kitap, Osmanlı döneminin eğlence kültürüne dair yetkin kalemlerden detaylı bir okuma sunuyor. Ayrıca İmparatorluğun son döneminde İstanbul’da kurulan ilk Batılı tiyatrolara uzanan süreçte eğlence ve kutlama kültürünü tarihsel boyutuyla ele alıyor.

Osmanlı toplumunu oluşturan farklı unsurların dini, etnik ve kültürel farklılıklarına rağmen Hıdırellez gibi bayramları birlikte kutlayarak ortak ritüellerde buluştuğuna dair detay bilgiler de sunan kitap, İmparatorluk dönemi gösteri sanatları ve ritüellerinin seyrini İstanbul’un kamusal alanlarından, Anadolu kasabalarına uzanan bir bağlamda incelemeye imkan veriyor. Kitabın yazarlarından Arzu Öztürkmen’den bu kapsamlı çalışmaya dair bilgi aldık.

Performans sanatlarını tarihi bağlamı içinde inceleyen bu kapsamda bir çalışma bildiğimiz kadarıyla ilk defa yayınlanıyor.  Suraiya Faroqhi ile ortak hazırladığınız bu kitap nasıl bir sürecin ürünü, kitap fikri nasıl gündeme geldi biraz bahseder misiniz?

Bu kitap Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü’nde Suraiya Faroqhi önderliğinde düzenlenen seminerler dizisinin 2004 ve 2006 yıllarında düzenlenen iki toplantısı sonucu ortaya çıktı.  Toplantılar benim de çalışma konularım olan Osmanlı döneminde festival, kutlama ve tiyatro konularında olduğu için bu toplantılardan çıkacak makaleleri Suraiya Faroqhi hocamızla birlikte, aynı alanda çalışan başka araştırmacıları da davet ederek bir derleme oluşturmaya karar verdik.

Gösterim çalışmaları (Performance studies) alanının kurucularından Profesör Richard Schechner projemizi duyunca bunu kendi editörlüğünde çıkan “Enactments” serisi bağlamında yayınlamamızı önerdi. Kitap bu anlamda ilk kez Osmanlı şenlik, kutlama ve eğlence biçimlerini Osmanlı çalışmaları bağlamının ötesine taşıyarak gösterim çalışmalarının kuramsal olarak tartışıldığı bir yayın dizisi bağlamında sunumlamış oldu.

Batılı anlamda performans Osmanlı’da hangi dönemde ve nasıl bir tarihsel süreçte gündeme gelmiş, bu döneme damgasını vuran örnekler arasında neler öne çıkıyor?

Gösterim her toplumda her zaman var olan bir olgu. Osmanlı toplumunda da hikaye anlatımı, seyirlik oyunlar, bayram kutlamaları gibi geleneksel bağlamda icra edilen pek çok kültürel form mevcuttu. Bunun yanında saray ve konak eğlencelerinin de önemli bir yeri vardı. Batıda gelişen kültürel formların Osmanlı toplumunda tekil olarak icra edilmesine rastlanırdı ama toplumsal olarak daha yaygın olarak görülmesi daha çok 19. yüzyıl içinde başladı. Aynı süreçte Türk temasının Avrupa gösterim pratiklerine girdiğini de gözlemliyoruz. Bu konuya da kitapta özel bir bölüm ayırdık.

Festivaller, gösteriler, eğlence dünyası… Bir toplumun kültürel röntgenini anlamak açısından bu alanların önemi üzerine neler söylemek istersiniz?

Bir toplumun nasıl eğlendiği toplumsal tarihin marjinal bir konusu değil tam da araştırılan toplumsallığın özüdür. Kültürel formların nasıl bir etkileşim evreninden süzülüp farklı coğrafyalarda yer aldığının izini sürmek bugün var olan pek çok sınıflandırma ve algıyı sorgulamamıza kapı açar. Ayrıca bir tür olarak festival kültürel değer sisteminin neredeyse kapsüle alınmış bir gösterimidir, bu anlamda ait olduğu toplumsallığın yoğun bir aktarımını içerir.

Suraiya Faroqui ile ortaklaşa hazırladığınız bu çalışma Osmanlı’yı kültürel yapı bağlamında anlamak adına nasıl bir perspektif sunuyor?

 Bu çalışma umuyoruz ki bundan sonra gelecek benzer araştırmaları cesaretlendirecektir. Halen bu alanda çalışmalarını sürdüren ve bu kitapta yer veremediğimiz bir dizi genç araştırmacı olduğunuz sevinerek görüyoruz. Bu çalışmalar da yayınlandıkça Osmanlı çalışmalarında Osmanlı kültür evreninin karmaşık dünyasını daha etkin inceleyen farklı paradigmalara doğru yol alacağımızı da umuyorum.

 Kitabı temin etmek isteyenler için: http://www.pandora.com.tr/urun/celebration-entertainment-and-theatre-in-the-ottoman-world/254816

Arzu Öztürkmen Hakkında:

1965 yılında Beyrut’da doğdu. Notre Dame de Sion Fransız Kız Lisesi’ndeki eğitiminden sonra, yüksek öğrenimini Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü’nde tamamladı. 1991 yılında, Indiana Üniversitesi Folklor Enstitüsü’nden "Türkiye’de Halk Oyunları Hareketi" konulu teziyle master, 1993 yılında da Pennsylvania Üniversitesi Folklor Bölümü'nden “Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik” başlıklı teziyle doktora derecesini aldı. 1994 yılından bu yana Boğaziçi Üniversitesi Tarih Bölümü'nde öğretim üyesi olarak Gösteri Sanatları Tarihi, Sözlü Tarih, Tarihte Araştırma Yöntemleri ve Avrupa-Türkiye arası Kültürel Algılamalar derslerini verdi. Araştırma konuları kültür tarihi, gösteri sanatları tarihi, sözlü tarih, kadın çalışmaları ile Karadeniz ve Doğu Akdeniz çalışmalarını kapsıyor.  

Söyleşi: Duygu Durgun Köseoğlu/ Kurumsal İletişim Ofisi