Kanser tedavisinde radyasyon oranını düşürecek yeni yaklaşım

Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği’nde doktora öğrencisi olan Pınar Dursun, doktora sonrası araştırmalar yapmak üzere ABD’nin önde gelen kanser araştırma merkezlerinden biri olan Sloan Memorial Kettering Cancer Center’ın Sağlık Fiziği (Medical Physics) bölümüne radyasyon tedavisi planlaması konusundaki çalışmalarına devam etmek üzere kabul edildi.

Boğaziçi Üniversitesi’nde Prof. Dr. İ. Kuban Altınel ve Prof. Dr. Caner Taşkın ile birlikte çalışan Pınar Dursun, kanser teşhisi konulan hastaların radyasyon tedavisinde, tedaviyi en iyi ve etkin biçimde planlamayı amaçlayan algoritmaların geliştirilmesi üzerine çalışmalar yürütüyor. Pınar Dursun bu çalışmalarla kanser tedavisinde daha az radyasyona gereksinim duyan, klinik olarak kabul edilebilir planlar elde edilebileceğini belirtiyor.

Öncelikle yürüttüğünüz çalışma hakkında bilgi alabilir miyiz?

Pınar Dursun- Kanser tedavisinde planlama üzerine çalışmalar yapıyorum.  Radyasyon tedavisi planlaması, matematiksel modeller üzerine kurulan ve onların optimize edildiği bir alan. Bu alanda çeşitli algoritmalar geliştirmeye çalışıyoruz. Dünyada bu alanda farklı disiplinlerden pek çok araştırmacı çalışıyor. Burada da bizler matematik, fizik, endüstri mühendisliği gibi alanlardan gelen araştırmacılar bir ekip çalışması içindeyiz.  Daha önce de doktora tezi eş danışmanım olan Prof. Dr. Caner Taşkın radyasyon tedavisi ile ilgili doktora tezinde çalışmış. Ayrıca uzun zamandır Çapa Onkolojisi Enstitüsü’ne gözlemci olarak gidiyorum ve orada onkologlarla sağlık fizikçilerinin birlikte çalışmalarını izleme ve birtakım ekipmanları gözlemleme şansım oldu. Boğaziçi Üniversitesi Araştırma Fonu ve Teleiletişim ve Enformatik Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi (TETAM) tarafından kısmi olarak desteklenen ve Boğaziçi Üniversitesi’nin ev sahipliği yaptığı bu proje kapsamında eniyileme algoritmaları ve klinik boyuttaki problemleri çözebilen sezgiseller geliştirdik. Anonim hasta verileri ile çalıştım ve ağırlıkla prostat kanserinin tedavisinin planlanması üzerinde yoğunlaştım. Ancak geliştirilen model her türlü kanser türüne uygulanabilecek şekilde ayarlanabilir.

Bunu somutlaştıracak olursak, geliştirdiğiniz planlama hasta açısından ne gibi açılardan avantajlar içeriyor?  

Örneğin prostat tanısı konan bir kişi için radyasyon tedavisinin uygun görüldüğünü varsayalım. O kişinin vücudunun bilgisayarlı tomografi görüntüleri alınarak üzerlerinde tümörün ve korunması gereken yapıların yeri belirleniyor. Bu aşamadan sonra belirli doz reçeteleri ile sağlık fizikçileri bir yazılım kullanarak tedavi planı geliştiriyorlar. Toplam ışın dozu birden verilmeyip belirli bir zaman içinde bölünerek veriliyor ve genellikle 5 gün tedavi 2 gün dinlenme gibi tekrarlı süreçlerden oluşuyor.

Mevcut tedavilerde kullanılan algoritmalar var ama bu tekniğin potansiyelini daha iyi ortaya koyabilmek için çalışmalar devam etmekte. Bizim algoritma geliştirdiğimiz teknik, dışarıdan radyasyon verilen tekniklerden biridir. Buna hacimsel yoğunluk ayarlı ark tedavisi (volumetric modulated arc therapy, VMAT)  deniyor. Bu teknik hastanın vücudunun daha az radyasyon almasını sağlayacak şekilde kullanılabilir fakat ortaya çıkan plan seçenekleri çok çeşitli olduğu için en iyisini belirlemek önemli. Hali hazırda kullanılan yazılımlar içerisinde uygulanan yöntemlere göre tedavi sırasında cihaz tarafından hastanın vücuduna yönlendirilen toplam radyasyonu düşüren planlar geliştirdik. Gerçek prostat verileri kullanılarak bu algoritma ile elde edilen planların kalitesi yaygın olarak kullanılan bir ticari tedavi planlama dizgesince elde edilen verilerle karşılaştırıldı. Karşılaştırma sonuçları daha az radyasyona ihtiyaç duyan, klinik olarak kabul edilebilir planlar elde edilebildiğini bize gösterdi. Amaçlarımızdan birisi buydu. Diğer amaç da bütün tedaviye ilişkin kısıtları içeren bir modeli çözmekti. Bu nedenle çalışmamızın radyoterapi planlama yazınına önemli katkısı olmasını bekliyoruz.

New York’ta bulunan Sloan Memorial Kettering Cancer Center’da çalışmalarınıza devam edeceksiniz. Orada neler yapmayı planlıyorsunuz?

Sloan Memorial Kettering Cancer Center birçok farklı departmanı olan ve hasta kabulü de yapan bir yer. Bir taraftan da dünyadaki sayılı kanser araştırma merkezlerinden biri. Farklı bir disiplinden gelip de böyle bir araştırma merkezinde çalışacak olmak benim için heyecan verici. Orada hali hazırda kullanılan yazılım ve algoritmaların iyileştirilmesi için çalışacağız. Sloan Memorial Kettering Cancer Center’da yöneylem araştırması kökenli bir araştırmacı ile çalışacağım. Oradaki projeyi yöneten kişinin de optimizasyon alanında deneyimli olması benim için son derece avantajlı ve bu işin mutfağında çalışacağım için ayrıca mutluyum.