Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi Ekslibrisli Kitaplar Sergisi Açıldı

Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi Nadir Eserler koleksiyonunun temeli Robert Kolej kütüphanesine dayanıyor. Koleksiyon içeriğinde İslam yazma eserleri ve çeşitli Osmanlı matbaalarında basılmış eserler olduğu gibi, en eskisi 500 yıl öncesine uzanan Batı kaynaklı eserlerin farklı türlerinden pek çok eser bir arada görülüyor.

Kitaplardan bazıları sanatsal özellikteki ciltleri ile, bazıları özel baskı teknikleri ile, bazıları da üzerlerindeki imza, not, ekslibris gibi özelliklerine göre öne çıkıyor. Tüm bu özellikler ait oldukları nüshaya ayrı bir değer katıyor.

Örneklerin seçiminde baskı türleri, sanatsal tasarımlar, görsel çeşitlilik ve Üniversite tarihini yansıtma gibi ölçütler göz önüne alınmış. Sergi ile önemli bir sanat dalı olan ekslibris sanatının ve koleksiyonda öne çıkan ekslibrisli eserlerin tanıtılması amaçlanıyor.

EKSLİBRİS NEDİR?

Latince “ex-libris”,  İngilizce “bookplate” olarak bilinen “Ekslibris” ...’nın kitaplığından, ...’nın kütüphanesinden anlamına gelmektedir. Kitap sahiplerinin kitap kapaklarının iç tarafına yapıştırdıkları; üzerinde kitap sahibinin isminin ve farklı konularda resimlerin yer aldığı küçük boyutlu baskı resimlerdir. Ekslibris, kitap sahibini tanıtan, onu yücelten bir sanat dalıdır. Kitabın sahibini gösteren tapusu gibidir. Kitabı ödünç alan kişiyi geri getirmesi için uyarır. Ekslibrisler ait oldukları kitap nüshalarının yaşam döngüsüne dair önemli bilgi taşıyıcıları olmakla beraber, farklı baskı teknikleri ve tasarımları ile bir sanat dalı olması yönünden de önem taşımaktadır.

EKSLİBRİSİN KISA TARİHÇESİ

Ekslibrislerin tarihçesi aslında M.Ö. 1400’lü yıllara kadar inmektedir.  Ancak kağıt üzerinde ilk ekslibris örneği 1450 yıllarında “Igler/kirpici” lakabıyla tanınan Alman papaz Johannes Knabenberg için yapılan ve çayırda çiçekleri ısıran bir kirpinin resimlendiği ekslibristir.

Matbaa öncesi yazma kitaplar döneminde, o dönemin önemli devlet ya da din adamlarına elle yazılmış bir kitap sunulacağında nüshanın iç kapağına etiket konulması düşünülmüştür. Matbaa ile birlikte kitaplar çoğalınca ekslibrisler de yaygınlaşmış, orta ve zengin sınıf da ekslibris yaptırmaya başlamıştır. Dürer, Kokoshca, Klee, Picasso gibi ünlü sanatçıların bir zamanlar ekslibris tasarımı da yaptıkları bilinmektedir.

Gerçek anlamda ekslibrisler matbaanın icadıyla ve kitapların yaygınlaşmasıyla ilgi çekmiştir. Sonraları sadece kitaplara yapıştırmak için değil, değiş-tokuş ve biriktirme objeleri olarak da kullanılmıştır. 19. yüzyıldan sonra ekslibris dernekleri, müzeleri kurulmuş, bültenler, kitaplar yayımlanmaya, yarışmalar yapılmaya başlanmıştır.

TÜRKİYE’DE EKSLİBRİS

Türkiye’ye ekslibrisli kitapların gelişi batıdan alınmış kitaplarla olmuştur. Sahaflarda ikinci el satışlarla ya da kitap sahipleri öldüğünde yakınlarının bağışlaması ile kütüphanelerde exlibrisli kitaplar toplanmaya başlamıştır. Ekslibris kültürüne sahip Türkiye’de yaşamış veya çalışmış yabancı uyruklu kitapseverlerin kendi adlarına ekslibris yaptırdıkları da bilinmektedir. Üsküdar Amerikan Koleji, Robert Kolej gibi okullarda çalışmış olan batılı öğretmenlerin adlarına ekslibris yaptırdıkları, kütüphaneye bağışlamış oldukları kitaplardan anlaşılmaktadır. 1924 sayısından itibaren Robert Kolej öğrenci yıllıklarına, yıllık sahibinin ismini yazabileceği boşlukların da bulunduğu ekslibrisler konulmuştur. Yıllığın sanat sorumluları tarafından yürütülen bu gelenek 1950’li yıllarda son bulmuştur.

Sergide Robert Kolej hocalarının, Kolej kütüphanesine bağışta bulunmuş çeşitli kurum ve kişilerin ekslibrisli kitapları ve Türkiye’de oluşturulmuş ilk ekslibrislerden sayılabilecek Robert Kolej yıllıklarında bulunan örnekler de görülüyor.

Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi’nde açılan Ekslibrisli Kitaplar Sergisi, 24 Ekim – 25 Kasım 2022 tarihleri arasında ziyaret edilebilir.

25 Ekim 2022 tarihinde ise Türkiye’de ekslibris sanatı alanında önemli bir isim olan Prof. Dr. Hasip Pektaş bir seminer ile ekslibris sanatını ve kitaba kattığı değeri anlatıyor.